Środki zewnętrzne na finansowanie działalności kulturalnej

Koszty transformacji gospodarczej Polski po 1989 roku dotknęły wiele dziedzin społecznych i ekonomicznych naszego kraju. Nie ominęły także sfery kultury, a w szczególności tzw. „kultury lokalnej”. Domy i ośrodki kultury, biblioteki oraz muzea uzależnione zostały od samorządów lokalnych, a te z kolei, w sytuacji ogólnego braku środków finansowych, zepchnęły zależne od nich  instytucje na margines przejętych zadań. Powszechnym tłumaczeniem tego stanu rzeczy były potrzeby ważniejsze, jak edukacja, pomoc społeczna czy modernizacja rozpadającej się infrastruktury publicznej. Środki na kulturę potraktowane zostały jak wydatki na zupełnie zbędny luksus, na który nie można pozwolić sobie w trudnej sytuacji finansowej. W rzeczywistości jednak środki na kulturę powinny być potraktowane jako inwestycja w ludzi – w ich świadomość, poczucie estetyki i przywiązania do tradycji, odpowiedzialność i wrażliwość społeczną. Władze samorządowe, wybierane nader często w sposób losowy, masowo ignorowały znaczenie kultury w rozwoju społeczności lokalnych.

Moja przygoda z instytucją kultury rozpoczęła się pod koniec XX wieku, a konkretnie w 1998 roku. Wspominam ten czas, jako pewnego rodzaju trwanie przy nadziei, że będzie lepiej. Obskurne ściany, niedomykające się okna i drzwi, przeciekający dach, jak również totalny brak jakiegokolwiek wyposażenia to najprostsza charakterystyka większości obiektów, w których mieściły się ośrodki kultury. Stan budynków nie odzwierciedlał jednak zaangażowania i jakości pracy większości zatrudnianej tam kadry. Ludzie, jakich tam poznałem, to osoby pełne pasji i pomysłów, wypełniający swoją misję tak dobrze, jak tylko pozwalały im na to skromne środki. Myślę, że połączenie tych dwóch warunków – z jednej strony brak pieniędzy, z drugiej zaś ogromna w skali kraju grupa aktywnych animatorów kultury - miała spory wpływ na powstawanie coraz liczniejszych funduszy zewnętrznych na kulturę. Ktoś zauważył, że kultura potrzebuje wsparcia, bez którego nie będzie mogła się rozwijać. Fundusze te pomnożyły się jeszcze bardziej z chwilą przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej, a w szczególności w okresie budżetowym Unii Europejskiej 2007-2013.

Dostępne środki zewnętrzne na kulturę możemy podzielić na: unijne, ministerialne, samorządowe oraz prywatne.
Spośród środków unijnych wyróżniamy programy, w których aplikację zgłaszamy bezpośrednio do Brukseli lub do Narodowych Agencji reprezentujących Agencje Wykonawcze w Brukseli oraz programy, których dotację pozostają w dyspozycji ministerstw i samorządów wojewódzkich. Wśród programów Unii Europejskiej warto wymienić: Program Kultura, Młodzież w działaniu czy Europa dla obywateli. Programy te w głównej mierze ukierunkowane są na przedsięwzięcia o wymiarze międzynarodowym i w związku z tym, nie łatwe do zagospodarowania dla małych, lokalnych instytucji oraz organizacji. Szczegółowe informację o założeniach, priorytetach i trybie przyznawania dotacji w ramach tych programów znajdziemy na stronach: www.program-kultura.ue, www.mlodziez.org.pl i www.europadlaobywateli.pl.

Fundusze, które w swoim ścisłym znaczeniu przeznaczone są na kulturę to Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ich priorytetami na rok 2012 są: Wydarzenia artystyczne, Kolekcje, Promocja literatury i czytelnictwa, Edukacja kulturalna i diagnoza kultury, Dziedzictwo kulturowe, Rozwój infrastruktury kultury oraz Promesa MKiDN. Po środki pozostające w dyspozycji Ministra Kultury sięgać mogą nie tylko instytucje kultury różnego szczebla, ale także samorządy i inne organizacje działające w sferze kultury. Poziom dofinansowania zależy od formy organizacyjnej i prawnej danego podmiotu, oraz od rodzaju przedsięwzięcia. Nabór wniosków odbywa się w dwóch terminach. Pierwszym terminem jest zazwyczaj 30 listopada roku poprzedzającego realizację zadania. Termin drugi to 31 marca roku, na który jest zaplanowana realizacja zadania. Bardzo duża ilość wniosków, jaka spływa przy każdym naborze sprawia, że zaledwie niewielki procent ubiegających się dostaje środki. Ponadto aplikowanie do Programów MKiDN w listopadowym terminie daje większą szansę powodzenia, gdyż w marcu ilość środków jest już bardzo poważnie uszczuplona. Szczegółowe informacje o Programach MKiDN znajdziemy na stronie www.mkidn.gov.pl, w zakładce Programy Ministra.

Podmioty prowadzące działalność kulturalną mogą wspomagać się także środkami samorządowymi. Gminy, powiaty, a także województwa ogłaszają konkursy na realizację zadań publicznych, przeznaczając tym samym pewną pulę pieniędzy dla instytucji i organizacji, które tych zadań się podejmą. Przykładam może być tu konkurs Starostwa Powiatowego w Piszu na realizację zadań Powiatowej Biblioteki Publicznej. Informacji o tego typu konkursach szukać należy w biuletynach informacji publicznej rzędów.

Ważną rolę w dofinansowaniu niewielkich przedsięwzięć kulturalnych odgrywają także środki finansowe pochodzące z tzw. fundacji prywatnych. Fundacje te dysponują często dość znacznymi środkami, choć ich pojedyncze dotacje zamykają się zwykle w kwotach od paru do kilkunastu tysięcy złotych. Nie mniej jednak, stanowią one cenny wkład do budżetu realizowanych przedsięwzięć. Spośród licznych fundacji warto wymienić takie, jak:

• Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności – wspiera działania ukierunkowane na wyrównywanie szans edukacyjnych, w tym także edukacje artystyczną dzieci i młodzieży oraz rozwój społeczeństwa obywatelskiego (www.pafw.pl)
• Fundacja im. Stefana Batorego – wspiera rozwój demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, ogłasza konkursy dotacyjne m. in. na działania kulturalne (www.batory.org.pl)
• Fundacja Kronenberga - przyznaje granty organizacjom pozarządowym na projekty z zakresu edukacji, kultury, sztuki i polityki społecznej (www.citibank.pl/poland/kronenberg/polish/6138.htm)
• Fundacja Kultury – wspiera rozwój kultury i sztuki narodowej, m. in. przedsięwzięcia i imprezy kulturalne (www.fundacjakultury.pl)
• Eurośródziemnomorska Fundacja Dialogu Kultur im. Anny Lindth - wspiera dialog międzykulturowy. Przyznaje granty wspierające m.in. społeczeństwo obywatelskie (www.euromedalex.org)
• Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej - udziela finansowego wsparcia przedsięwzięciom, stanowiącym przedmiot obopólnego zainteresowania Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec (www.fwpn.org.pl)
• European Cultural Foundation (ECF) - wspiera twórczość artystyczną i międzynarodową współpracę kulturalną, oferuje m.in. granty na współpracę i podróżne oraz programy dla krajów sąsiadujących z Europą (www.eurocult.org)
• Fundusze Wyszehradzkie - wsparcie finansowe działań z zakresu promocji i rozwoju m.in. współpracy kulturalnej, wymiany naukowej, badań naukowych i współpracy w dziedzinie edukacji wymiany młodzieży, pomiędzy państwami Grupy Wyszehradzkiej (visegradfund.org)
• Szwajcarska Fundacja dla Kultury Pro Helvetia – wspiera projekty artystyczne z udziałem szwajcarskich artystów oraz projekty promujące szwajcarską kulturę inicjowane przez lokalnych partnerów. Działalność fundacji obejmuje kraje Europy Środkowej i Wschodniej oraz kraje Bałtyckie (www.profelvetia.pl)

      Rozpatrując różne źródła finansowania kultury, nie można pominąć tych, które zarezerwowane są dla naszego środowiska lokalnego, będące w dyspozycji Lokalnej Grupy Działania „Mazurskie Morze”. LGD MM powstało w 2008 roku i w bardzo krótkim czasie osiągnęło niebywały sukces, jakim jest uzyskanie statusów lokalnej grupy działania i lokalnej grupy rybackiej, następstwem czego jest niebagatelna kwota dofinansowania ze środków Unii Europejskiej wynosząca prawie 50 mln złotych. Środki te w stosunkowo niewielkiej części przeznaczone są na funkcjonowanie LGD MM, w większości zaś służyć mają rozwojowi i poprawie jakości życia obszaru „Mazurskiego Morza”. Po środki będące w dyspozycji LGD MM sięgać mogą zarówno osoby fizyczne, przedsiębiorcy i rolnicy, jak również organizacje społeczne, instytucje i samorządy. Naturalnie, organizacje i instytucje działające w sferze kultury są także pełnoprawnymi i oczekiwanymi beneficjentami. Zakres operacji, jakie można realizować dzięki tym środkom jest szeroki i może dotyczyć zarówno inwestycji, zakupów, jak również tzw. działaniom miękkim. Poziom dofinansowania wynosi od 70% z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich do 85 % z Programy Operacyjnego RYBY. Szczegółowych informacji najlepiej zasięgać w biurze LGD MM, znajdującym się w Orzyszu przy ul. Rynek 4A. Warto też wziąć udział w jednym z licznych szkoleń organizowanych przez to stowarzyszenie.

Wbrew obiegowym poglądom, dostępnych środków na kulturę jest dość dużo. Nie należy jednak zapominać, że są to środki wspierające działalność kulturalną i poprawę infrastruktury kultury, które nie zastąpią dotacji ogólnej, jaką samorządy mają obowiązek przekazywania. Ponadto, pozyskanie środków zewnętrznych wymaga często specyficznej wiedzy, której pracownicy sektora kultury mogą nie posiadać. Wskazane jest więc, by kadrę instytucji kultury poszerzyć o specjalistę, zajmującego się pozyskiwaniem środków. Byłaby to niewątpliwie inwestycja, która zwróciłaby się w krótkim okresie czasu, zaś w dłuższym okresie przyniosłaby zauważalne korzyści.

Marek Kaczmarczyk
Trener Regionalny Narodowego Centrum Kultury