Węzeł obronny Ruciane Guzianka

Dodano: 2012-08-09 11:34:25, Aktualizacja: 2012-08-09 11:37:56

Węzeł obronny Ruciane Guzianka stanowił część fortyfikacji obronnej zwanej Linią Wielkich Jezior Mazurskich, która miała umożliwić obronę Prus Wschodnich przed inwazją wojsk rosyjskich w czasie I wojny światowej i obok Giżycka był to największy kompleks umocnień tego zespołu architektonicznego. Węzeł służyć miał obronie szlaku kolejowego oraz zabezpieczeniu przed obejściem Puszczy Piskiej od południa i Guzianki.

Główne umocnienia węzła zlokalizowano przy drodze do śluzy Guzianka, a także przy drodze do Pisza i moście kolejowym. Składały się one z 3 bunkrów tzw. blokhauzów, w których ulokowano stanowiska broni maszynowej oraz 5 punktów oporu piechoty dla ½ plutonu, złożonych z umocnień ziemnych i jednokierunkowego schronu. Przy rozpatrywaniu sposobu budowy tych umocnień, widać wyraźnie odmienny sposób ich wznoszenia w porównaniu z innymi tego typu obiektami. Biorąc pod uwagę silne zalesienie przedpola, budowniczowie nie zdecydowali się na instalowanie tutaj stałych baterii artyleryjskich, lecz zastosowali przewoźne, pancerne wieżyczki artyleryjskie kalibru 53 mm.

Decyzja o budowie fortyfikacji pomiędzy jeziorami mazurskimi podjęta została przez szefa niemieckiego Sztabu Generalnego w 1898 r., a następnie potwierdzona przez Najwyższe Rozporządzenie Gabinetowe w 1899 r.

Prace nad budową węzła obronnego Ruciane Guzianka rozpoczęto w 1900 r. Punktom oporu piechoty nadano modelowy kształt, jaki stosowano w wielu niemieckich twierdzach. Indywidualną cechą tych budowli było jednak staranne dopasowanie ich do ukształtowania terenu i mniejsze wymiary. Blokhauzy wybudowane zostały w kształcie wysokich, wykonanych z betonu wież. Bunkier przy moście kolejowym w Rucianem jest czterokondygnacyjny, zaś bunkry przy drodze do Pisza i przy śluzie w Guziance są trzykondygnacyjne, przy czym ten przy śluzie ma podwyższoną podziemną kondygnację, co sprawia, że wydaje się on wyższy.

Blokhauzy zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 6 na 9 m. Wysokość poszczególnych budowli była różna i wynosiła od 6 do 9,5 m. Wewnętrzny kształt miał postać bryły złożonej z 3 lub 4 kondygnacji, z których każda miała inne przeznaczenie. Całość wykonano jako jeden odlew z betonu. Sklepienia, wykonane w kształcie łuku, w najcieńszym punkcie mają 20, zaś w najgrubszym 50 cm grubości. Wejście do bunkra, jako najsłabszy punkt do obrony, usytuowane zostało w tylnej ścianie na poziomie terenu. W 1907 r. dobudowane zostały przedsionki wyposażone w latryny. Ciekawostką jest tu to, że po dobudowaniu przedsionków, nie było potrzeby montowania w innym miejscu pancernych drzwi wejściowych. Zmieniły one jedynie kat domknięcia o 90 stopni. W tym samym czasie blokhauzy wyposażono także w zagrody z kraty, które w fortyfikacjach austriackich znane były jako „Zwinger”.

Uzbrojenie blokhauzów składało się z 4 karabinów maszynowych Maxim wz. 08 oraz broni powtarzalnej piechoty typu Mauser. Karabiny maszynowe umieszczone były w stałych, metalowych lawetach w najwyższej kondygnacji wieży. Niższe kondygnacje posiadają otwory strzelnicze dla broni ręcznej. Najniższa kondygnacja wyposażona była w prycze i służyła jako miejsce wypoczynkowe dla załogi bunkra. Komunikacja między kondygnacjami odbywała się przy użyciu podwieszanych, metalowych drabin, zaś włazy komunikacyjne wyposażone były w klapy montowane naprzemiennie. Z najwyższej kondygnacji istnieje wejście na koronę wieży. Wejście to zabezpieczone było klapą ze stali pancernej o grubości 18 mm.

Obsada wieży trójkondygnacyjnej składała się z 25 żołnierzy. Ponieważ każda ze strzelnic miała numer, można więc przypuszczać, że każdy z żołnierzy miał przydział do konkretnego otworu strzelniczego. Bunkry w swojej formie i sposobie funkcjonowania nawiązywać miały do średniowiecznych baszt.

Blisko dwukrotnie większą obsadę miały punkty oporu piechoty, czyli dzieła piechoty. Ich załogi składały się z 40 żołnierzy. W odróżnieniu od innych tego typu budowli niemieckich z tamtej epoki, dzieła piechoty w Rucianem i Guziance nie posiadały ciężkiego schronu, a jedynie lekkie ukrycia z 80-cio centymetrowymi ścianami betonowymi i 10-cio centymetrowym żelbetonowym sklepieniem. Do każdego z dzieł doprowadzono drogę dojazdową, która umożliwiała komunikację miedzy poszczególnymi elementami węzła obronnego.

Dopełnieniem węzła był zbudowany w 1902 roku szaniec, chroniący z lewej strony śluzę na Guziance, gdzie znajdowały się karabiny maszynowe, baterię przeciw szturmową dla przewoźnych wieżyczek pancernych dział kaliber 53 mm, usytuowaną z prawej strony śluzy na Guziance, oraz dwu parterowe budynki koszar w Rucianem. Pierwszy przy Alei Wczasów, drugi przy ulicy Mazurskiej.

Podczas działań wojennych I wojny światowej węzeł obronny Ruciane Guzianka nie odegrał zbyt dużej roli. W pierwszej fazie wojny umocnienia zajęte zostały przez rosyjskie oddziały 2 Armii „Narew” dowodzonej przez gen. Samsonowa. Po pamiętnej klęsce pod Tannenbergiem (Grunwald), gdzie 3/5 sił rosyjskich zostało okrążone i rozbite przez Niemców, węzeł został przejęty przez niemiecki korpus gen. Mackensena. Jedyne walki, jakie miały miejsce na przedpolach fortyfikacji, odbyły się podczas rosyjskiego tzw. „świątecznego” ataku w czasie Świąt Bożego Narodzenia 1914 r., kiedy rosyjska 57 Rezerwowa Dywizja Piechoty próbowała przedrzeć się przez przesmyk między jeziorami. Jednak w związku z brakiem artylerii, manewr ten nie udał się. Potwierdzenie tych walk znajdziemy na cmentarzach przy ul. Leśnej w Nidzie i przy ul. Cichej w Rucianem, gdzie znajdują się mogiły żołnierskie zarówno rosyjskich, jak i niemieckich żołnierzy.

Obecnie fortyfikacja nie pełni funkcji militarnej, gdyż współczesne techniki prowadzenia działań wojennych nie opierają się na wykorzystywaniu tego typu obiektów. Przekształcenie budowli na cele mieszkalne okazało się możliwe w przypadku budynków koszarowych, ale niewykonalne w przypadku bunkrów. Bez wątpienia jednak udostępnienie blokhauzów i dzieł piechoty jako atrakcji turystycznych byłoby jak najbardziej właściwe. W związku z tym, Stowarzyszenie Nad Nidzkim w Rucianem-Nidzie podjęło działania zmierzające do umożliwienia zwiedzania tych obiektów. Przedsięwzięcie to jest dość kosztowne, gdyż przed wpuszczeniem do tych obiektów zwiedzających, należy zapewnić im bezpieczeństwo. Stowarzyszenie w pierwszej kolejności skupiono się na renowacji bunkra wieżowego przy śluzie na Guziance. Już w najbliższym czasie betonowe ściany tego obiektu zostaną odsolone i odgrzybione, elementy metalowe zaś poddane konserwacji. Bunkier wyposażony zostanie w drabinki umożliwiające poruszanie się między kondygnacjami oraz akumulatorowe lampy oświetlające wnętrze obiektu. Wewnątrz poziomów 0 i -1 zaaranżowana zostanie powierzchnia wystawiennicza, gdzie gromadzone będą fotografie i przedmioty pochodzące z czasów, w których fortyfikacja powstawała i służyła obronności ziemi mazurskiej.

Marek Kaczmarczyk

Literatura:
Bujas P. Blokhauzy wieżowe węzła oporu Ruciane Guzianka [w:] Infort 1/1997
Biskup K. Wstępne rozpoznanie zasobu fortyfikacji XIX- i XX-wiecznych na obszarze d. Prus Wschodnich [w:] Infort 11 1/1996

Do pobrania:

• Przekrój poprzeczny bunkra wieżowego w Guziance

« powrót do listy